Hoorspel op doktersvoorschrift

Theaterduo iona&rineke en muzikant Ishtar Bakhtali schrijven je het hoorspel Horizontaal leven voor. Het verzacht eenzaamheid bij ziekte, maar is ook een goede voorbereiding op je eigen, onvermijdelijke medische parcours. Gemelde bijwerkingen van dit hoorspel: ongemak, lachstuipen en een dwarse kijk op het zorgsysteem. Gesprek met maker Rineke Roosenboom.

Wie is die zieke in jullie hoorspel? 
“Jij, ik, wij. Bijna iedereen. We zien ‘de zieken’ vaak als een minderheid, maar ze zijn in de meerderheid. Bijna niemand is kerngezond. We zitten allemaal ergens op een glijdende schaal tussen gezond en ziek. De één eerder richting ‘gezond’, de ander eerder richting ‘ziek.’ Onze luisteraars zullen ook een ziekenboeg zijn.”

Zelf ziek geweest of nog?
“Het beginpunt van dit hoorspel was ons eigen ziek zijn: incidenteel, chronisch, psychisch en fysiek – samen hebben we alles. Daarna hebben we zo’n vijftig penvrienden verzameld: allemaal mensen die een handicap, stoornis of chronische aandoening of juist een zorgende rol hebben of hadden. Uit al hun verhalen hebben we één ziektegeschiedenis gedestilleerd. Dat verhaal laten we horen.”

Hoe doen jullie dat?
“Om de grilligheid van het ziekteverloop uit te drukken, vertelt de zieke het verhaal in talloze genres, van tragedie en sciencefiction tot thriller en comedy. Als patiënt zit je ook voortdurend in een zigzagbeweging: van diagnose, naar doemscenario en remedie – en weer door naar de volgende diagnose. Horizontaal leven is een aaneenschakeling van verhalen, die je in je eentje krijgt voorgeschoteld. Alsof jij als enige in een parallel universum terecht bent gekomen en ook als enige aan dat verhaal bent uitgeleverd.”

Ook comedy? 
“Ja, ziekte kan heel grappig en lichtvoetig zijn. Juist als het heel pijnlijk wordt. Onder hoge druk gaat je hoofd namelijk gekke dingen doen, bijna alsof je in jezelf verdwaalt. Dat soort hersenkronkels kunnen buitengewoon komisch zijn. Ziekte is ook niet alleen maar vervelend, het is ook interessant. Ik weet nog dat ik als kind een keer hoge koorts had. Ik zag sterretjes, het dreunde in mijn hoofd en alles smaakte anders en gek. Zo'n verandering van de werkelijkheid wekt mijn nieuwsgierigheid op: wat is dit, wat gebeurt hier?”

De muziek in het hoorspel?
“Onze vocalist Ishtar Bakhtali schrijft haar muziek zelf. Ze heeft een mix gemaakt van onder andere jazz, Latin en Carnatic, dat is klassieke muziek uit Zuid-India. Ishtar put uit een orale traditie die al vele generaties van leraar op student wordt doorgegeven. De verschillende klanken komen ook vervormd terug: grillig, zoals een ziekte grillig kan verlopen. De sound roept een vervreemdende sfeer op.”

Wat is de irritantste vraag aan een zieke? 
“Dat is ‘Hoe gaat het?’ Het is een vraag die wedervragen oproept: moet ik jou nu geruststellen? Wil je het echte antwoord wel horen? Wil je vooral horen dat het beter gaat? Die vraag is veel te algemeen. ‘Hoe gaat het vandaag?’ is al beter te doen.”

Hoe drukt kunst ziekte doorgaans uit?
“Als de mythe van de heroïsche patiënt die de strijd aanbindt met zijn ziekte. Alsof de ziekte een vijand is die tegenover je staat en geen onderdeel is van jou. Dat is meestal niet het geval. In de brieven van onze penvrienden lazen we vooral dat ze ziekte als een transformatieproces beleefden: je wordt er een ander mens van. Je kunt ook niet meer terug naar wie je daarvóór was, ook niet als je gezond verklaard wordt.”

Wat doet horizontaal leven met je? 
“Het is vaak een onzichtbaar leven. De zieke doet niet mee, diegene leeft achter een deur, afgezonderd van de rest. Maar achter die deuren voltrekt zich een heel proces dat iemand vaak in eenzaamheid beleeft. Die eenzaamheid willen we met ons publiek, de hele ziekenboeg, kunnen delen.”

interview: Liesbeth Goedbloed, bewerking: Eric Alink